Turecka metropolia próbuje dać obraz wschodniego miasta: jasna, czysta i nowoczesna. Ale z dala od oczu turystów, na Tarlabaşı Bulvarı istnieje inna rzeczywistość: dzieci ulicy, gangi, domy popadające w ruinę i wielkie ubóstwo. Efekt gentryfikacji.

Gentryfikacja, ubóstwo i praca nieletnich - trzy zjawiska ściśle ze sobą związane. Powiązanie to nie jest aż tak wyraźne, ale rzeczywistość na oczach całego Stambułu przejawia się w okolicach Şişli, w środkowym Beyoğlu i w innych dzielnicach, jak wśród Romów w Sulukule. Te zjawiska jadące trzema różnymi torami oczywiście się krzyżują.

Zapraszam na podróż po Stambule, jakiego nie znacie.

Spacerujemy Tarlabaşı Bulvarı wzdłuż długiej alei zaczynającej się na na Placu Taksim i rozgałęziającej się między bilbordami-oszustami przedstawiającymi kobiety i mężczyzn z bieżących czasów, szczęśliwych, uśmiechniętych, w dzielnicy również nowoczesnej, wśród architektury, która zapowiada nową rzeczywistość składającą się z kawiarenek Sturbucks i restauracji McDonald’s. Westernizacja (okcydentalizacja) jest tu wyraźnie widoczna, krzyżuje się z gentryfikacją - przymusowym niszczeniem całych historycznych dzielnic miasta.

Prognozując duży wzrost ekonomiczny, nieruchomości z ubogich obszarów nabywane są przez zamożną część populacji, ze zmianami społeczno-kulturowymi, które następują w takich przypadkach.

Rodziny mieszkające w tych obszarach nie są w stanie ponosić kosztów nowych mieszkań i są zmuszone do emigracji, bądź wysyłania dzieci do pracy na ulicę. Jesteśmy na Tarlabaşı Bulvarı, kilkaset metrów od centrum miasta, wśród hałasu ruchu samochodów i upału, który miesza się w tych dniach z wilgocią. Czuć mocny fetor odchodów. Po prawej stronie widać obraz z II Wojny Światowej: zniszczone domy, w środku śmieci i odpadki, psy i koty biegające po śmieciach, ale również i ludzie.

Wchodzimy do jednej z tętnic Tarlabaşı Bulvarı i pierwszą rzeczą, którą widzimy wśród nędznych budynków, są dzieci. Niektóre się bawią, biegają, krzyczą, podczas gdy ich matki kontrolują je z daleka zamknięte w swoich domach wrzeszcząc zza zakratowanych okien; inne dzieci ciężko pracują, niektóre nie posiadają żadnej rodziny.

Dzieci ulicy, bose, sprzedają „soğuk su” czyli świeżą wodę za złotówkę za butelkę lub myją samochody w zaimprowizowanych miejscach, często tuż przy poboczu. Żyją w zatłoczonym ruchu miejskim, narażone chorobotwórcze pyłki. Ryzykują byciem potrąconym przez samochody. Mogą być dobrowolnie lub niedobrowolnie wmieszane w kradzież lub handel narkotykami, napotkać choroby takie jak zapalenie wątroby typu A, B lub HIV. Podejmują ryzyko bycia pobitymi lub wykorzystanymi przez gangi, bądź klientów, którym sprzedają towar. Mały Bedrettin, 5 lat, pobity za wkroczenie na terytorium innych dzieci - jest tylko jednym z wielu.

W ciągu dnia dzieci pracują, więc nie korzystają z edukacji szkolnej. Praca nieletnich wydaje się być zaakceptowana w Stambule: praca na ulicy jest uważana za proces stażu do dorosłego życia, jest sposobem, by nauczyć się przezwyciężać trudności, które jak wiadomo, są zawsze obecne. Preferowana zamiast proszenia o jałmużnę i uważana za formę solidarności społecznej w razie konieczności.

Zobaczyć można też pięcioletnie dzieci grające na plastikowym fortepianie w śród potoku twarzy na Istiklal Caddesi - przepięknej ulicy łączącej Galatę (starą genueńską dzielnicę) i Taksim (dzielnicę multikulturową). Grają na maleńkich instrumentach stworzonych do zabawy, nie do błagania o jałmużnę. To dzieci Stambułu i starych pobliskich obszarów wiejskich. To tutaj rząd turecki dochodzi swoich ofiar.

Straszna i przerażająca rzeczywistość w takim pięknie? Jak to możliwe? „Jesteśmy w Stambule. Nie zapominajcie o tym” - odpowiada staruszek Orhan, który zarabia na życie grając na sazie i sprzedając to, co niewiele posiada. Jednak za słowami Orhana rozpościera się trudna do zaakceptowania rzeczywistość: wydaje się, że proste równanie gentryfikacja+ubóstwo+dzieci na ulicy - nie jest takie łatwe, i że te dynamiki wpasowują się w spektrum tego, co Gramsci zdefiniował jako hegemonia. Nie można walczyć z tym, czego się nie rozumie.

Również turyści, lub zwłaszcza oni, znajdują tylko to, czego szukają. Opowiedzą o Bliskim Wschodzie po powrocie domu, o tym, jakie pamiątki kupili na Bazarze. Turyści wydają, więc Turcja wykorzystuje nurt. Główne ulice ukazuje czyste i nowoczesne, chowa te drugorzędne za bilbordami-oszustami. Dominuje wyraźna historia w janczarskich kolorach Sułtana Mehmeda II, muzyczna - w obrotach wirujących derwiszy i odsuwa na bok tę brudną część, w międzyczasie westernizacja postępuje.

I spacerując po Tarlabaşı Bulvarı, obraz zabawnego cyrkowca trafia do naszych umysłów. To niski człowieczek z pruskim wąsem, w czerwonej kamizelce i melonikiem na głowie. Recytuje: „Dla was najnowszy numer, drodzy państwo! Odkryto: funkcjonalna fuzja nauki i techniki stosowane do spekulacji budowlanej! Nie bez odrobiny cynizmu, oczywiście!”

Czary mary dokonane i oto Stambuł staje się europejską metropolią, która w Zachodzie, powiedzmy, lubi się odbijać. Koniec końców do Stambułu można pojechać. Mówi się: Stambuł jest europejski.Wtedy zdarza się, że w niedzielę w dzielnicy Harbiye odbywa się wielki rynek reklamowany w gazetach. Na pchli rynek w Harbiye chodzą też turyści, którzy uciekają z niego przerażeni ubóstwem twarzy, które próbują przeżyć „drożyznę nieruchomościową” polityki Straight To The West. Turyści zawracają, nie zapuszczają się w wąskie uliczki na peryferiach, wybierają te główne, ale gdyby nie szukaliby tego, czego szukają, zobaczyliby twarzyczki Alego, Alpaya, Koraya i Aziza, wszystkie zdeterminowane do polerowania felg ich samochodów lub ich butów. 

Turyści pokazują suwerenną obojętność na taką rzeczywistość, choć wszystko pozwala wierzyć w to, że takie rzeczy przydarzyły się kiedyś i u nich. I że może znowu się wydarzą.

SŁOWNICZEK: 

Gentryfikacja (ang. gentrification) – pojęcie wywodzące się od angielskiego słowa gentry, oznaczające zmianę charakteru części miasta. Gentryfikacja najczęściej dotyczy zmiany charakteru dzielnicy mieszkalnej, pierwotnie zamieszkanej przez szerokie spektrum lokatorów, w strefę zdominowaną przez mieszkańców o stosunkowo wysokim statusie materialnym.

Okcydentalizacja – przyjmowanie wzorców kultury krajów cywilizacji zachodniej (Okcydent) i powszechna ich akceptacja. Obecnie najczęściej spotykanym przypadkiem okcydentalizacji jest amerykanizacja.

Synonimem okcydentalizacji jest anglicyzm "westernizacja".